KATILIMCI BÜTÇE

KATILIMCI BÜTÇE

Demokrasi, katılım, katılımcılık, şeffaflık, mali saydamlık, verimlilik, etkinlik, hesap verilebilirlik. Bu kavramların gündemde olduğu yeni kamu yönetimi anlayışında katılımcı bütçe işte tam da burada karşımıza çıkmaktadır.

Ağır ve karmaşık tanımlar bir yana, gelin biz en basit şekliyle katılımcı bütçenin ne olduğuna bir göz atalım. Devlet bütçeleri, hükümetlerin yol gösterici mali plan ve programları ile şekillenmektedir. Devlet bütçesinin yapım süreci biraz zorlu ve karışık olabilir. Kaldı ki işin uzmanlarına sorarsanız çok dikkat gerektirdiği ifade edilmektedir. Neyse konumuza dönelim. 1980'lerden sonra dünya ülkeleri, kamu yönetimlerinde modernizasyon yaşamaya koyulmuştur. Kamu yönetimleri ve devlet bütçeleri artık klasik yollardan ve yöntemlerden sıyrılıp kaynakların etkin kullanımına sıcak bakan yollar aramıştır. Yapılacak kamu harcamalarının israf edilmemesi, verimli harcamalar gerçekleştirmek, müşteri odaklı yönetim, performans esaslı devlet bütçeleri yakın geçmişimizde ve günümüzde yerini almıştır.

Katılımcı bütçe de aslında tam olarak buna hizmet etmekle birlikte demokrasinin okulunda verilecek en güzel derslerden biridir fikrimce. Katılımcı bütçe, yerel yönetimler bütçelerinde (özellikle belediyelerde), katılımcı esaslarla hazırlanan bütçeleri ifade eder. Birçok yolu ve yöntemi vardır. Bu süreçte kamu oyunun bilgilendirilmesi oldukça önemlidir. Güçlü bir sivil toplum, gönüllülük esası, vatandaş olma bilincini ve ön yargısız bir karar verme sürecini desteklemektedir. Yerel halk, o yörede hangi kamu harcamasına ihtiyaç olduğunu en iyi bilendir. Bu suretle istek ve ihtiyaçlarını kent konseyleri, mahalle toplantıları gibi katılımcı forumlarda birleşip yetkililer dahilinde resmi kararlar alınması sürecini yaşarlar. Böylece ihtiyaç dahilinde olan alt yapı, üst yapı, bayındırlık, sosyal hizmet, park, rekreasyon, okul, burs, kütüphane gibi her alandaki eksiklikleri ifade etmek adına gönüllülerin projeyi oylamasıyla katılımcı bütçe süreci resmiyet kazanmaktadır.

Dünyada katılımcı bütçeyi ilk uygulayan ve diğer dünya ülkelerine örnek olan şehir Porto Alegre' dir. Güney Amerika'da yer alan şehir buhranlı ve sıkı yönetimlerin ardından 1980'lerden sonra katılımcı bütçe uygulamasını geliştirmiştir. Daha sonra katılımcı bütçe uygulaması Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika'ya kadar yayılacaktır. Her şehrin ihtiyaçları farklı olduğu için bu uygulamayı gerçekleştirmek isteyen her şehir kendine bir yöntem belirlemektedir. Uygulamayı nasıl yapacağı, hangi yöntemleri izleyeceği gibi soruları netleştirmektedir. Yakın geçmişte 2012'de Amerika'da katılımcı bütçeyi uygulayan ilk şehir, Kalifornia eyaletinin Vallejo kentidir. Kentte ilgi çeken durum şu, 2008 yılında bir ekonomik buhran yaşıyor ve buhranın içinden nasıl çıkacağını düşünürken katılımcı bütçe uygulamasını başarılı bir şekilde yürütürken kendini buluyor. Öncelikle, yerel meclis şehir için yapacağı kamu projelerini halka danışıyor ve sunulan projelerin belirlenen bütçelerle gerçekleşebilmesi için oylama yapılıyor. Oylama düşünün, kamu projesi seçiyorsunuz ne hoş. Örneğin yerel meclis bir bütçe belirliyor 250.000 dolar diyelim. Oylama sonucunda en çok oyu alan projelerden en az oyu alan projelere doğru sıralama yapılıyor ve bir bütçe plan hesabı oluşturuluyor. Bu bütçe dahilinde oylanan her projenin gerçekleştirilmesi mümkün kılınmaya çalışılıyor.

Vallejo' da 16 yaşından büyük her gönüllü katılımcı oylamaya katılabiliyor. En çok da gençler bir şeyleri değiştirebilmek adına gönüllü ve aktifler. En son oylamada kazanan projeler, sokak lambaları, bir hayvan kliniği, üniversite bursları ve hayır kurumları yer almaktadır. Özellikle göçmenlerin de aktif katılımının sağlanması için dil sorunlarının çözülmesi planlanmaktadır.

Bu süreçte yaşı, dini, ırkı ne olursa olsun insanlar ortak bir amaç için bir araya gelip beyin fırtınası yapıyor ve demokratik bir ortam hissediliyor. Yerel halk ihtiyaçlarının doğru harcamalara kanalize edildiğini gördükçe katılıma daha fazla yaklaşıyor. Bunu duyurmaya çalışıyor. Duyuru burada kilit nokta... Böylece demokratik bir ortama sahip olup dünyaya örnek olabilecek uygulamalar yürütebiliyorlar. Aşağıda Vallejo'dan bir kare yer almaktadır.

Ülkemizde ise katılımcı bütçe anlayışı ise oldukça sınırlıdır. Oluşturulan kent konseyleri katılım platformlarında gerçek anlamda bir katılımcı bütçe anlayışı var olmamaktadır. Kaldı ki sivil toplumlaşma oranımız da gelişmiş ülkelere kıyasla oldukça düşüktür. Katılımcı bütçe uygulamasını tam anlamıyla gerçekleştiren tek şehir Çanakkale Belediyesidir.2007 yılında merkezi yönetim tarafından yürürlüğe konulan “Yerel Yönetimlere Destek Projesi” kapsamında katılımcı bütçeleme uygulamasına pilot belediye olarak Çanakkale Belediyesi seçilmiştir. Katılımcı bütçeleme çalışmasında Çanakkale Fevzipaşa Mahallesinde 16 yaşından büyüklerin katıldığı oylamaya mahalle nüfusunun % 34.4’ü katılmıştır.Kentsel altyapı, ortak kullanım alanları, toplu taşıma, yol- kaldırım- trafik, çevre koruma ve çevre sağlığı, sosyal hizmetler şeklinde belirlenen altı yerel hizmet türünde

katılımcılardan önceliklendirme yapılması istenmiş ve katılımcıların %43’ü ortak kullanım alanlarının düzeltilmesini temel öncelik olarak belirtmiştir. İkinci seçenek ise %29.6 ile sosyal hizmetlerin geliştirilmesi talebi olmuştur. Bu oylamadan sonra mahallelinin tercihleri doğrultusunda Sarıçay Kıyısı ve Zafer Meydanı’nın düzenlenmesi Çanakkale Belediyesi’nin 2008 yılı yatırım programına alınmıştır. Aşağıda görmüş olduğunuz iki fotoğraf Çanakkale Zafer Meydanı'nın düzenlenmeden önce ve düzenlendikten sonraki halini içermektedir.

Ülkemizde katılımcı bütçenin en önemli birimi olarak ifade edilen kent konseylerinin demokratik ve katılımcı uygulamalar ile içlerinin doldurulması uzmanlarca öngörülmektedir. Sami Selçuk'a göre uzak ülkü çağı aşmaktır (ultra modernisation). Demokrasi, Burdeau' ya göre insan kurtuluşunu yaratma aracıdır. Yerel yönetimlerde uygulama alanı bulacak olan katılımcı bütçe ile demokrasi, çağı açabilir. Ülkemiz adına katılımcı bütçe uygulamalarının yerel yönetimlerde kaynak kullanımının daha iyi değerlendirilmesi için artırılması güçlü bir yasal süreç ile desteklenmesi ve 21. yy yönetimlerinde modern bütçeleri yaşatması istenen bir durumdur. Ülke olarak kendimizden öte ve kendimizle bir olan bütçe sürecinin demokratik ve çağdaş yöntemlerle aydınlıklara ulaşması diğer dünya ülkelerine de örnek teşkil edecektir.

KAYNAKÇA

BURDEAU, G., La dêmocratie, Paris, 1966, s.21.

SELÇUK, Sami, Demokratik Yönetim Özgür Birey, İmge Kitabevi, 2010.

YALÇIN, Arman Zafer Yalçın, "Yerel Yönetimlerde Katılımcı Bütçeleme", Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Yıl 2015, Cilt 22, Sayı 2, ss.311- 329.

https://www.washingtonpost.com/business/economy/vallejo-calif-once-bankrupt-is-now-a-model-for-cities-in-an-age-of-austerity/2012/05/23/gJQAjLKglU_story.html?utm_term=.3554eb481ac2 (13.04.2017).

http://www.sfgate.com/bayarea/article/Vallejo-is-participatory-budgeting-pioneer-4592639.php#photo-4766784 

Gözde DOĞAN